Quem labor assiduus vicino terreat hoste,
Martia cui somnos classica pulsa fugent:
Me mea paupertas vitæ traducat inerti,

Dum meus assiduo luceat igne focus.
Ipse seram teneras maturo tempore vites
Rusticus, et facili grandia poma manu.
Nec Spes destituat, sed frugum semper acervos
Præbeat, et pleno pinguia musta lacu.

5

10

quem jugis anxietas propinquo hoste perterrefaciat, cui tubæ bellicæ pulsæ soporem excutiant. Egestas mea me vitæ ignava transmittat, modo caminus meus perenni flamma fulgeat. Idem novellas vites agricola plantabo tempore opportuno, et proceras arbores mala ferentes industria manu. Nec me fallat expectatio, at perpetuo frumentorum cumulos suppeditet, et vina suavia e lacu referto. Colo etenim, sive

tribus Sant. Zwicc. et Goth. edd. pr. maj. et min. Vulp. et Heyn. 1. magna, probantibus Goësio et Henley; sed vulg. multa tuentur codd. Stat. Exc. Fris. Colot. et Scal. accedente Voss. 2. Wolf. ad Cic. Caton. affert mille. Post hoc distichon traduceret Scal. vs. 49. et 50.3 Quem pavor assiduus, vel clamor subitus, malebat Heyn. improbante Huschk. exerceat pro terreat Musgr. torreat Vulpii amicus; deterat Huschk. Hunc et seq. vs. Broukh. ponit post vs. 44.-4 Voss. reposuit quoi pro cui; duo codd. ap. Broukh. exhibent quoius, vel quius; Voss. 4. qui.-5 Frut. et Bellon. malebant vita t. inerti, quod Scal. rec. Corv. Guelf. 2. Berol. 4. a m. s. et Vicent. exhibent; Mi m. p. vitam t. inertem V. D. in Act. Soc. Traj.-6 Dum mens Berol. 1. assiduo Cod. Lips. Reg. Corv. Angl. Beroll. omnes H. Voss. et edd. vett. exiguo Exc. Scal. Berol. 4. a m. s. Guelf. 2. pro v. 1. cum edd. Vicent. H. Voss. et Wund. pro luceat Wolf. 1. c. affert splendeat. Post bunc v. Scal. posuit vs. 9. et 10.-7. 8 Distichon hoc pro fragmento a ceteris diverso habendum esse videtur.' Heyn. Post vs. 8. Scal. posuit vs. 29. 30.

NOTE

magna; sed longe melius, multa, nt infra lib. III. Aut ut multa mei renovarent jugera tauri.' 'juger' autem, vel 'jugerum,' est spatium terræ, quod par boum uno die arare potest. Porro de jugeri' mensura varii varia scripserunt; ut Cato, CoInmella lib. vi. Plin. lib. XVIII. et alii.

4 Martia classica] Tubæ sunt, et sonitus tubarum pugnam indicanti um. Unde et Virg. Æn. vii. Classica namque sonant.' Martia, a Marte Deo belli præside, qui et Mavors dictus est.

6 Dum meus assiduo] Martialis quo

que inter ea quæ vitam faciunt beatiorem, id sibi ipsi vovet, ut sit non ingratus ager, focus perennis.'

7 Ipse seram] Utin vitibus sationis duo sunt genera, malleoli, et viviradicis: sic in arboribus item duo, insitionis, et plantationis. Virgil. Georg. IV. 'humoque feraces Immittunt plantas,' &c.

8 Grandia poma] Fructum posuit pro arbore, quod Poëtis familiare est; grandia autem refert ad arboris pomiferæ magnitudinem.

9 Nec Spes destituat] Spes pro reditu frugum sumitur apud Veteres ; unde Varro spicam a spe' dictam

*

Nam veneror, seu stipes habet desertus in agris,
Seu vetus in trivio florea serta lapis:

Et quodcumque mihi pomum novus educat annus,
Libatum agricolæ ponitur ante Deo.
Flava Ceres, tibi sit nostro de rure corona

Spicea, quæ templi pendeat ante fores;

truncus in agris relictus, sive saxum antiquum in trivio gerit corollas floridas. Et quosvis fructus gignit mihi novus annus, prius decerpti Deo Ruricolæ offeruntur. O Ceres flava, corona spiceu tibi sit ex agris meis, quæ ad ædis januam appendatur ;

31. 32. 35. et 36.-10 Heins. tentabat spumea musta.-11 Pro Nam legitur Nec in Stat. notis: desectus in Palatt. improbante Heynio; Salm. malebat defixus: Calderinus Elucubrat. p. 2. legit in agro.-12 In Par. Berol. 2. Reg. Corv.tribus ap. Broukh. et edd. pr. maj. et min. florida; in Heins. cod. Sfort. Ask. et Vat. 2. florea.-14 In Mur. codd. agricolam p. a. deum, (ut in Berol. 4. Colot.) vel, agricolæ p. a. deum, (ut in Par. Beroll. 1. 2. 3. Angll. 3. 4. 5. tribus ap. Broukh. omnibus Stat. et edd. pr. maj. et min.) sive agricolæ p. a. deo, ut in Ask. et Vindob. et conj. Statius: deos in Guelf. 3. quod et Barthio placuit, ut esset agricolas....deos.--15 Pro sit Livin. et Frut. conj. fit probante

NOTE

Pomosisque ruber custos ponatur in hortis,
Terreat ut sæva falce, Priapus, aves.
Vos quoque felicis quondam, nunc pauperis agri
Custodes, fertis munera vestra, Lares.

Tunc vitula innumeros lustrabat cæsa juvencos:
Nunc agna exigui est hostia magna soli.
Agna cadet vobis, quam circum rustica pubes

Clamet: Io messes, et bona vina date.

20

et tutor rubicundus Priapus statuatur in hortis pomiferis, ut volucres minaci falce territet. Vos etiam, o Lares tutores prædii mei quondam prosperi, jam tenuis, dona vestra accipitis. Tum bucula immolata plurimos boves expiabat; jam vero agna ampla est victima agri modici. Agna vobis mactabitur, circa quam agrestis juventus vociferetur: Io tribuite segetes, et vina dulcia. Ego namque nunc modico contentus

Heinsio; in Reg. deest sit.-17 Heins. legeret donatur, ut in Falc. Livin. donatus; in Par. Beroll. 1. 2. duobus ap. Broukh. et ed. pr. min. ortis.— 18 Terreat et in Corv. uno Stat. Monac. et Guelf. 3. nec Heynio displicet; scaras in Palat. 4. et cod. Scal. ap. Broukh. scava in Palat. 5. 6. superne addito s; curva in uno Broukh. sceva in duobus ejusd. scevas in alio; seva in Voss. 1. et ed. pr. maj.-19 In cod. Lips. Berol. 2. Reg. et Par. felices; in uno ap. Broukh. et ed. pr. min. fœlicis: pro agri in Exc. Lips. cum edd. Dous. et Vulp. horti.—20 ̊Cultores in uno Bronkh. pro v. 1. improbante Heyn. nostra in Guelf. 3. edd. vett. et marg. Guelf. 2. lectionem nostram testantur alii codd. etiam Par. teste Dissenio, quamvis ex eodem nostra affert Huschk. 21 Tunc servant codd. non Tum, quod H. Voss. per totum Tibull. reponere placuit: cod. Lips. vitulas in medios, et a marg. in numeros.—22 In Par. quatuor Beroll, omnibus Guelff. Corv. et edd. pr. maj. et min. Rom. et Lips. hostia parva; Mur. ex codd. suis reposuit magna, accedente Scal. quod etiam testantur Reg. et Vindob.-23 In Berol. 4. cadat: Guarn. mystica pubes.— 24 In Reg. Berol. 4. Lips. Guarn. Goth. Angl. 3. 4. 5. et aliis ap. Stat. et

NOTÆ

17 Ruber custos] Priapus habitus est pro Deo hortorum Custode. Unde ab Ovid. Fast. primo: Et ruber, hortorum decus et tutela, Priapus.' Priapus in dextra falcem habuisse fingitur, cujus motu, et aves et furunculos perterrefaceret. Unde Horat. 'Nam fures dextra coërcet.'

20 Fertis munera vestra, Lares] Lares, qui et Penates et Præstites dicti, gemini fuerunt Mercurii et Lara, quæ et Muta dicta est, filii: Dii non familiarum tantum, sed et viarum Præsides: unde et Compitales sunt appellati. Ovid. Fast. 11. Gemi

nosque parit, qui compita servant, Et vigilant nostra semper in æde, Lares.' Fuerunt etiam Lares agrorum Custodes, ut hic indicat Poëta noster.

23 Rustica pubes] Innuit Poëta Ambarvale sacrificium sic dictum, quod arva ambiat victima: ter enim circum arva ducebatur, omnesque post clamantes sequebantur, ex quibus unus querna corona ornatus cum solenni saltatione composito carmine Cereri decantabat laudes. Hujus sacrificii mentionem facit Virg. Georg. 1. 'Cuncta tibi Cererem pubes agres

Jam possum modo non contentus vivere parvo,
Nec semper longæ deditus esse viæ:

Sed Canis æstivos ortus vitare sub umbra
Arboris, ad rivos prætereuntis aquæ.
Nec tamen interdum pudeat tenuisse bidentem,
Aut stimulo tardos increpuisse boves.
Non agnamve sinu pigeat foetumve capellæ
Desertum, oblita matre, referre domum.

25

30

vitam degere queo, neque perpetuo obnoxius esse longo itineri; at ortum æstivum Canicula devitare sub umbra arboris, ad rivos aquæ præterfluentis. Neque tamen aliquando me pigeat pastinum traxisse aut boves lentos aculeo instigasse. Nec me pudeat gremio in ædes reportare aut agnam, aut capræ partum a matre immemori

Broukh. cum ed. pr. min. Clamat.—25 Hunc et tres seqq. vs. collocavit Scal. post v. 50. tunc vs. 29. 30. 31. 32. 35. et 36. post v. 10. ut antea dictum est, et vs. 33. et 34. post v. 40. Lectionem vulg. Jam modo non possum, quod recepit Heyn. servant Beroll. 2. 3. Jā mō no Berol. 4. Possum quippe ego jam Scal. vet. teste Heinsio ad Ald. 2. Possum quippe ego nunc Scal. rec. Scal. ipse ait, Quippe ego jam possum, quam lect. reposuit in ed. 1600. in ed. 1577. et 1582. retinuerat vulgatam: H. Voss. et Wund. Guyeti emend. Heynio probatam dederunt, Jam modo, jam possum : alii tentarunt, Jam modulo possum ; vel, Jugere nunc possum; vel, Jam modo non possum, c. v. parvo, Heu semper, &c. Par. et ed. pr. maj. exhibent, non possum; ed pr. min. non possunt; Goth. possem. Vitium hic locus procul dubio contraxit gravissimum, quo induci se passus est Heynius, ut versus 25....34. aliunde illatos esse contenderet. Libri tamen consentiunt, si discedas ab Excerpt. Scalig. (vide supra,) et a codd. Ask. et Guelff. qui exhibent, Jam modo nunc possum. Ut nunc est, desideratur aliquid, quo repetita primariæ sententiæ propositio rite excitetur et amplificetur, v. c. Jam volo, nam possum ...., si præsertim aliquid excidisse post hæc verba credas. Quod cum parum sit probabile, nunc in eam sententiam inclino, ut omnem hujus versus duritiem, omnem orationis insolentiam tolli posse putem hac verborum trajectione: Jam possum modo non contentus, &c. Hoc unice probat Schæferus : ita adhuc interpungendum censeo: Jam possum, modo non contentus, vivere parvo, ut adverbia Jum et modo de diverso tempore sumantur, parvo autem referatur simul ad contentus et ad vivere.' Huschk.26 In ed. pr. maj. longe.—27 In eadem hortus; Bentl. ad Hor. I. Sat. 6. 126. legere maluit ictus; in Comment. Venett. 1491. et 1493. æstivos æstus.28 Burm. 11. conj. rivum, vel ripam: illud placuit H. Vossio.-29 Non Colot. tamen abest a cod. Lips. pigeat in uno Broukh, sed in marg. pudeat pro v. 1. bidentes in Beroll. Angll. 3. 4. 5. duobus Heins. Reg. Par. Guelf. 3. et Corv.30 Et in Exc. Lips. implicuisse in uno Broukh.-31 Nunc agnamque s. pigeat

NOTE

tis adoret, Terque novas circum felix eat hostia fruges, Omnis quam Chorus et socii comitentur ovantes.' Tibullus antem Laribus tribuit, quod Maro Cereri.

27 Canis] Sidus cœleste, quod mense Julio oriri dicunt, et post dies qua

draginta occidere. Quod dierum spatium dies caniculares' vocamus. Quo tempore hoc sidus cum Sole conjungitur, æstum et calorem conduplicare dicitur; unde et nomen habet, quod nimio veluti calore mordere videatur.

At vos exiguo pecori, furesque lupique,

Parcite de magno est præda petenda grege. Hic ego pastoremque meum lustrare quotannis,

Et placidam soleo spargere lacte Palem. Adsitis, Divi, neu vos de paupere mensa Dona, nec e puris spernite fictilibus.

35

derelictum. Vos autem, o fures et lupi, abstinete ab exiguo pecore: præda vobis est rapienda ex magno grege. Tum singulis annis consuevi, et pastorem meum expiare, et mitem Palem lacte perfundere. O Di, præsto sitis, neque vos despicite munera e tenui mensa, neque e levibus samiis seu fictilibus. Priscus rusticus primo sibi

fætumque in nonnullis Stat. cum Colb. et Brix. agnamve s. pigeat fœtumque in Colot. ed. pr. maj. et Venet. 2. pudeat in Berol. 2. quibusdam Stat. Colot. Vindob. Exc. Perr. et ed. Rom. fetumve in Par.-34 Verbum est aberat a cod. Lips. Stat. et Berol. 2. quod in finem rejecit Bach, auctoritate codd. duorum Voss. Berol. 3. unius Heins. Scal. v. c. et Zwic. 2. et sic in edd. pr. maj. et min. in qua legitur preda: in Bartol. præda p. g. est; ed. Rom. exhibet præda tenenda. Post hunc v. aliqua intercidisse nullus dubito ; reliqua bene cohærent usque ad finem Elegiæ.' Heyn.-35 Nunc ego Commel. pastoremque deum, vel pastorumque deum conj. Passer.-36 Colb. solito: pro lacte Berol. 1. nocte: in nonnullis Stat. et ed. pr. min. Palen, quod recepit H. Voss. Palem exhibent Par. et ed. pr. maj.-37 Hunc et tres seqq. vs. Scal. et Broukh. ponunt post v. 24. tunc subjiciuntur vs. 33. et 34. Vos quoque adeste dei Exc. Scal. neu vos de codd. Broukh. et Stat. neu vosse in Reg. Beroll. 2. 4. omnibus Guelff. Corv. Par. et edd. pr. maj. et min. alii codd. exhibent nec vos e : Berol. 3. confirmat de: ex Rom. præpositio excidit.-38 Scal. e vet. suo cod.

NOTE

33 Furesque] Abactores seu abigeos intelligit, qui proprie sunt ovium, boum, pecorumque et armentorum raptores. Isidor. lib. x. 'Abactor est fur jumentorum et pecorum, quem vulgo abigeum vocant, ab abigendo.'

35 Hic ego pastoremque meum] Poëta aperte tangit morem illum antiquum quem fuse describit Ovid. Fast. IV. quo more pecus saturum sub crepusculum una cum pastore rite lustrabatur, antequam res annua Pali Deæ pastorum fieret. Ad hoc autem suffimen erat conficiendum ex vituli favilla, sanguine equi, et fabæ culmine; deinde primo diluculo pastor inspergebat oves aqua et sulfure, herbaque sabina, et lauro igne succensis, circumcirca ovilia suffiebat.

Quo pecora piari, et morbos et tabem depelli putabant.

36 Spargere lacte Palem] Pales Dea fuit pastorum, cujus festa 'Palilia' dicebantur; vel, ut alii volunt, 'Parilia;' quoniam pro partu pecoris eidem sacra fiebant libo ex milio, lacte, et sapa confecto, tum preces ad eam fiebant: peractis sacris pastores aqua spargebantur, cœnæ apparabantur, et vesperi sub noctem ignes a rusticis excitabantur, quos ter transiliebant. Porro Festa Palilia,' dies erat natalis urbis Romæ. Unde Propert. lib. iv. Urbi festus erat,' &c.

37 Divi] Dii nempe Lares ad quos sermo continuandus est, ut ostendant quæ sequuntur.