ԱՇԽԱՐՀԱԳՐԱԿԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԵԱՅՑ ԱՇԽԱՐՀԻ ԳԼՈՒԽ ԵՐԿՈՏԱՍԱՆԵՐՈՐԴ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԻՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Ե Ա Ց . Կ ԱՌԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆ աշխարՀիս մերոյ յերիս վիր Ճակս գտանեմք փոփոխեալ. նախ՝ 'ի տանուտիրական , որ էր առաջին կառավարութի յաւուրս նաՀապետաց մե րոց . երկրորդ՝ ՛ի միապետական,յորժամ՝թագաւորք սկը սան կառավարել, որ երիցս սկսաւ, եւ երիցս ընդհատեալ մնաց, մինչեւ իսպառ վերջացաւ առՀասարակ . երրորդ՝ Սիշխանական , Jորժամ՝ յընդՀատիլ իւրաքանչիւր թա գաւորութեց ընդ ժամանակս ժամանակս՝ իշխանք՝ կամ ռավարեին զաշխարՀս Հայոց : ― երեսին զայսոսիկ կառավարութիս ստորագրեսցուք մի ըստ միոջէ յառաջիկայս , յերիս յօդուածս տրոհելով, ՅՕԴՈՒԱԾ Ա ավարարի անոաֆրական - Ժամանակ նականաց : Surat ԱՆ Ո ՒՏ ԻՐ ԱԿ ԱՆ կոչեմք զայն ազգ կառավարութե՝ զոր եւրոպացիք կոչեն Կալուածական . ուր ոչ տիրէ մին ՚ի վերայ ամենեցուն, այլ իւրաքանչիւր ՚ի տանուտեարց ինքն իշխէ եւ կառավարէ զայն երկիր եւ զբնակիչս նորա, որում`տեր է եւ ժառանգ: Ջայս տէրուի կալուածական կամ՝ տանուտիրական՝ եւրոպացիք ՚ի սկզբան անդ սրով իւրեանց ստացան, գոլով ազգ եկամուտ յապագայ ժամանակս եկեալ անդ յԱսիոյ , ըստ մեծի մասին ՚ի Թաթարաց • այլ մերն եղեւ բնիկ ժառանգութբ ՚ի սկզբան անդ բնակելոյ մարդկան ՛ի վերայ երկրի, յորժամ՝ չգոյը այլ ինչ բնակութի. զի ՚ի հարց իւրեանց՝ որք էին որդիք Նոյի՝ ստացան զայն երկիր , զոմանս Ժառանգութբ'ի Հօրէ , եւ զոմանս ինքեանք գրաւեալ բնակութբ իւրեանց, յորժամ՝ բազմանալով նոցա ոչ բաւէր առաջին երկիրն • Եւ առ ՚ի գրաւել՝ չէր Հարկ սուր առնուլ կամ մարտնչել, զի յայնժամերկիր դատարկ էր ՛ի բնակչաց . իսկյորժամ՝ բազմացան մարդիկ, յայնԺամ՝սկսան օրով գրաւել: Տես զոր գրեալ է մեր ՚ի գլուխն Բնակութե: Տանուտեր կոչիլյայնժամ` գլխաւորի նոցա ՛ի սկզբան անդ յաւուրս Թորգոմայ՝ յիշատակի 'ի ա . գլուխ պատ մութեան Օրպէլեանց վամն Վրացյասելն. “Սահման էր Վրաց կոչել զդլխաւորն իւրեանց Տանուտէր. զի ոչ ունէ ին զթագաւոր. եւ նստել Տանուտերն ՚ի Քարթլ, ՛ի մեծ քաղաքին Մցխիթայ »: ԱՀա սոյն օրինակ պարտ է իմա նալ եւ վամն Հայոց աշխարհիս յաւուրս Թորգոմայ եւ Հայ կայ եւ սերնդոց նորա , խաղաղութբ ժառանգեալ զերկիր իւրեանց. եւ տանուտիրական կառավարութբ պայազատեալ՝ մինչեւ ցԱրամ: Այլքանզի սուղ ինչ յառաջ քան 1 Ի սկզբան անդ ասէ Յուստինոս մանս իշխանուե իւրեանց քան թէ պատմագիր գիրք ա . գլ• 1 . * Ժողո. ընդարձակել. անցնիւր թագաւորու վուրդն չէր պարտական Հպատակել թիւն յիւր հայրենիս պարագրեալ օրինաց ինչ . հաճոյք իշխանաց էին կայր : Յառաջ քան ղամենեսին Նիփոխանակ օրինաց . որոց առաւել նոս արքայ ասորեստանեայց զՀին եւ փոյթ էր անքոյթ կացուցանել զսահ իբր զհայրենական սովորութիս ազ զԱրամ՝ որդիք օտարածնաց՝ որք էին ազդք շուրջ զֆայաստանեօք՝ կոխեցին զսաՀմանս զոր Հայք ժառանգէին, որպէս գրէ Խորենացին ա . 13 . յորս Նիւքար ոifն կոչե. ցեալ Մադէս՝ զամս երկուս ծառայեցոյց զսահմանս Հայոց . յայնԺամ՝ Հարկ եղեւ Արամայ սուր առնուլ եւ սրով վանել զամենեսին զնոսա • Եւ թէպէտ Արամ՝ զօրաւոր էր եւ բազմաց աշխարհաց տիրօղ, որպէս ծանուցաք ՚ի գլուխն Պատմութե, բայց չեղեւ միշտ գլխովին ինքնիշխան որպէս զառաջին նաՀապետսն մեր, այլ'ի թագաւորել անդ Նինոսի՝ ընդ Հրամանաւ նորա էր մերս Արամ՝. վասն որոյ ասէ Խորենացին • Նինոս “ Հրամայէ նմա (Արամայ ) զայն իշխանութի անկասկածաբար ունել»: Ընդ Հրամա նաւ Նինոսի էր եւ Արայ որդի նորա, զորմէ ասէ ա . 15 . “Նոյնպիսում՝ շնորհի արժանաւորեալ'ի Նինոսէ՝ որպէս եւ Հայրն իւր Ա-րամ՝,, : . Իսկ տերութի Շամիրամայ 'ի վերայ Արայի եւ աշխար Հիս մերոյ յայտ է. որ յետ սպանանելցյ զԱրայ 'ի պատե րազմի՝ ինքնակամ՝ իբր յիւրում` աշխարհի շինեաց զՎան քաղաք • եւ “ ի բազում՝ տեղիս յաշխարՀին Հայոց արձանս Հաստատեալ, նովին գրով յիշատակ ինչ Հրամայէ գրել. եւ ՚ի բազում՝ տեղիս սահմանս նովին գրով հաստատէր ,, . ասէ ա . 16 : Եւ ՛ի 19. գրէ . “ Իսկ մերոյն Արայի որդի Արայ 'ի Շամիրամայ կոչեցեալ, եւ զգործ վերակացութ աշխարհիսնմա Հաւատացեալ»: Զիյայնժամ` մերքն իբր վերակացուք եւ գործակալք նստէին յաշխարՀիս Հայոց ՛ի կողմանէ ինքնակալին ասորեստանեայց , որպէս եւ քաջա յայտ ծանուցանէ զայս Խորենացին ա . 21 . ասելով, թէ անուանք եւ գործք մերոց նահապետաց եւ թագաւորաց ոչ գրեցան ՚ի մերոց • զի ոչ խորՀէին զայսպիսիս ՛ի գիր արձանացուցանել. այլ Հանեալ եղեն ՚ի չին դիւանաց քաղդէացւոց, ասորեստանեայց եւ Պարսից . զի յարքու նի մատեանս նոցա մտին անուանք եւ գործք մերոցն Փ իբր գործակալաց եւ վերակացուաց աշխարՀիս (Հայոց) ՚ի նոցանէ կացելոց, եւ (իբր) մեծաց կողմնակալաց, : Յայտ է այս եւ յանցից զոր կրեաց մերս Անուշաւան . զորմէ գրէ գաց փոխեաց նորատենչ իմն ըղձիւք մերոյ աշխարհին մինչեւ ցԱրաք • իսկ 'ի Ժամանակս Արամայ յորժամ սկսան բռնաւորք յարձակիլ յերկիր մեր, Արաք զնոսա հալածական արար, Նինոսի որ զօրաւոր էր՝ հնազանդ եղեւ։ |